Akademik Özgürlük ve Dürüstlük

Akademik Özgürlük

Üniversite, geleneği ve tanımı gereği, kamu yararı için bilgiyi arayan, üreten, ileten ve yayan özerk bir öğretim ve araştırma merkezidir. Üniversite, ait olduğu toplum ve dünyaya bilimsel açıdan tutarlı ve nitelikli bir eğitim sağlamakla yükümlüdür. Avrupa ve dünyanın çeşitli yerlerinden 388 üniversite rektörünün 1988'de Bolonya'da imzaladıkları "Magna Charta Universitatum"un önemle vurguladığı üzere, bu yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için, üniversitede sunulan öğretim ve üretilen bilimsel araştırma, etik ve entelektüel açılardan her türlü siyasal ve ekonomik güç odağından bağımsız olmalıdır.

Bu evrensel ilke doğrultusunda, Sabancı Üniversitesi Mütevelli Heyeti, öğretim kadrosu ve yönetimi araştırma, düşünce ve ifade özgürlüğünün eksiksiz bir biçimde sağlanması ve korunmasında ortak sorumluluk üstlenirler. Bu noktadan yola çıkılarak, Sabancı Üniversitesi'nin akademik özgürlükler konusundaki taahhüdü aşağıdaki biçimde ifade edilebilir:

• Bilginin iletilmesi sürecinde yer alan Sabancı Üniversitesi Topluluğu'nun bütün üyeleri, derslerinde, üniversitenin içinde ve dışında yürüttükleri araştırmalarda ulaştıkları araştırma sonuçlarını yayınlama, tartışma ve yorumlamada özgürdürler. 
• Sabancı Üniversitesi öğretim kadrosu ve yönetimi, her üniversite üyesinin bireysel bilimsel görüş ya da sanatsal ifade hakkını korumakla yükümlüdür. 
• Sabancı Üniversitesi, hiçbir üyesinin bireysel görüşünü ya da bu görüşün kamuoyu önünde ifade edilmesini etkilemeye ya da denetlemeye teşebbüs etmez. 
• Sabancı Üniversitesi, üyelerinin birer yurttaş olarak her türlü tercihine saygı gösterir.

Bununla birlikte, akademik özgürlük hakkı aşağıdaki yükümlülükleri de beraberinde getirir:

• Gerek üniversite topluluğuna gerek ise kendi meslek alanına karşı etik yükümlülük ve sorumlulukları yerine getirmek,
• Hem bireysel düzeyde hem de işbirliği ruhu içerisinde, mükemmelliğe ve yenilikçiliğe bağlı kalarak, öğretim ve araştırma alanlarında bilginin sınırlarını ileriye götürmek,
• Üniversiteye yönelik sorumlulukları bireysel haklardan ayrı tutmak ve kamuoyu önünde ifade edilen görüşlerin hiçbir biçimde üniversiteyi bağlamamasını ve temsil etmemesini sağlamak.

Akademik Özgürlük, akademik düzeydeki tüm kişi ve kurumların üzerinde durması gereken önemli bir konudur. Bu önem doğrultusunda, Sabancı Üniversitesi’nde Akademik Özgürlük üzerine çalışmalar ilk kez Mayıs 2002’de başladı ve üniversitenin bu konudaki görüşünü ortaya koyan bir metnin üretilmesi için pek çok kişi, birbirini izleyen bir dizi aşamada bu çalışmaya katıldı. İlk aşamada, üniversitelere ve üniversite derneklerine ait otuzun üzerinde web sayfası ziyaret edilerek, farklı kurumların akademik özgürlükler konusuna yaklaşımları derlendi. Derlenen metinler titiz bir elemeden geçtikten sonra, 32 sayfalık bir dosya oluşturuldu ve dekanlara sunuldu. Dekanlar, bu dosyayı inceleyip birer “Akademik Özgürlük” metni oluşturdular. Bunun ardından her fakülteden birer öğretim üyesinin katıldığı dört kişilik bir kurul, dekanların hazırladığı metinler üzerinde çalışarak bu metni hazırladı. Metin 23 Aralık 2002 tarihinde Mütevelli Heyeti’nin onayına sunuldu ve kabul edildi.

Akademik Dürüstlük

Üniversite, toplumsal gelişmeye hem yerel, hem küresel açıdan katkıda bulunan kurumların başında gelir. Öğretim, sanat, bilim ve teknoloji alanları üzerinden gerçekleşen bu katkı, birbiriyle bağlantılı iki düzeyde ortaya çıkar. Üniversitenin daha görünür olan birinci katkısı, paydaşı olan öğretim üyeleri ve öğrencilerin araştırma ve yaratıcı çalışma yoluyla ürettikleri bilim, teknoloji ve sanat eserleri üzerinden olur. İkinci katkı ise, toplumun genç bireylerine, gelecekteki özgün bilgi ve eserleri ya da toplumsal yaşamı etkileyecek yeni düşünme biçimlerini üretirken gereksinim duyacakları donanımı kazandırma yoluyla olur. İnsanlığın binlerce yıllık geçmişinden süzülerek gelen yaratıcı düşünce, bilim ve teknoloji birikiminin gençlere aktarılmasıyla ortaya çıkan bu ikinci katkı, birincinin de yolunu hazırlar. 

Bir üniversite öğrencisi, kendisine kazandırılan analitik-eleştirel düşünme ve yaratıcı çalışma becerilerinin yardımıyla, kendisinden önce ortaya konmuş birikimi özümsedikten sonra, bunun üzerine özgün katkısını ekleyerek yeni kuram, ürün ve eserleri üretmeyi öğrenir. Var olanı ilerletme üzerinde temellenen bu süreç, üretici genç bireye bir yandan beceri, deneyim ve özgüven kazandırırken, bir yandan da geçmiş ile gelecek arasında köprü olma sorumluluğunu verir. 

Bu sürecin etkin bir biçimde işlemesinin ana sorumlusu olan öğretim üyeleri, kendi akademik araştırma ve üretim yaşamlarında da sıkı sıkıya takip ettikleri etik yaklaşımı, öğrenme sürecinin her aşamasına yönelik adil bir değerlendirme aracılığıyla öğrencilerine kazandırmayı hedeflerler. Öğrenim sürecinin sağlıklı yürümesine yönelik en hassas noktalardan biri olan ölçme ve değerlendirme aşamasında, öğrencinin sınav, ödev, rapor, sunum, tez vb. farklı ürünleri ortaya koyarken öncelikle kendi çalışma ve düşüncelerinden yola çıkması beklenir. Bununla birlikte, bu çalışmaları üretirken esinlenme ve bilgilenme amacıyla yararlanacağı kaynaklara, gereken her noktada atıfta bulunması zorunluluğunun akademik etiğin “olmazsa olmaz” kuralı olduğunu da öğrenir. Öğrenciler ve öğretim üyeleri üretimlerini hazırlarken, kullandıkları her türlü bilgi ve bilgi kaynağını fikri ve sınaî haklar doğrultusunda kullanır ve eser sahiplerinin haklarına saygı gösterir. Kaynakları çoğaltmaz, kopyalamaz, farklı formata aktarmaz, kiralamaz ve bu hakları başkalarının ihlal etmesine de izin vermez.

Bilimsel Araştırmada Dürüstlük

Sabancı Üniversitesi Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada Dürüstlük İlkeleri

Sabancı Üniversitesi (SU), Türkiye'deki en yenilikçi ve araştırma odaklı üniversitelerden biri olmak arzusundadır. Bu nedenle, bünyesindeki bilimsel ve uygulamalı araştırmaların zenginleşerek geliştirilmesi için gerekli ortamın sağlanması SU’nun ana stratejileri arasında ilk sıradadır. Bu ortamın sağlıklı işlemesi ise bilimsel ve uygulamalı araştırma yapan öğretim üyeleri, öğrenciler ve diğer çalışanların araştımada dürüstlük ilkelerine uymaları ile mümkündür. Bu çerçevede, SU “Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmalarda Dürüstlük İlkeleri” prosedürünü geliştirerek yürürlüğe koymuştur.

Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu

Sabancı Üniversitesi "Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu"nu da benimser. "Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu" rehberini okumak için lütfen tıklayınız: Araştırmalarda Dürüstlük Konusunda Avrupa Davranış Kodu

Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada Suistimal

Sabancı Üniversitesi'nde aşağıdaki suistimal tanımlamasına göre "Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada Dürüstlük İlkeleri" prosedürü geliştirilerek yürürlüğe konmuştur.

I. Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada Suistimalin Tanımlanması

Sabancı Üniversitesi’nde, bilimsel ve uygulamalı araştırmada suistimal şöyle tanımlanmıştır:

• Verilerde, veri analizinde ya da araştırma yöntemlerinde, kasıtlı olarak tahrifat yapmak veya veri fabrikasyonu yapmak; araştırma önerilerinde, araştırma sürecinde, raporlamada veya değerlendirmede sahtecilik ve/veya intihal yapmak.
• Araştırmacı, araştırma sırasında kullanılan insan deneklerini ve toplumu korumamak ve araştırmalarda kullanılan hayvanlara uygun muamele yapmaya ilişkin konularda ulusal ve uluslararası koşulları sağlamakta kasıtlı olarak lakayıt davranmak.
• Araştırma fonlarını, tesisleri, veya personeli yasadışı ve/veya izinsiz faaliyetlerde kullanmak.

Fabrikasyon, veri veya sonuçları uydurarak kaydetmek veya raporlamaktır. 

Sahtecilik, araştırma malzemelerini, ekipman veya süreçleri manipüle etmek, ya da verileri veya sonuçları değiştirerek veya silerek araştırmanın kayıtlarda doğru temsil edilmemesine yol açmaktır. 

İntihal başkalarının fikirlerini, süreçlerini, sonuçlarını veya sözlerini atıfta bulunmadan kendine maletmektir.

II. Açıklamalar

Usulsüzlük, verilerin yorumlanmasında ve muhakemesinde dürüstçe yapılan hata ve anlaşmazlıkları içermez. Bu politika sadece orijinal araştırmalara yönelik olup sınıf içi ya da ders çalışmalarındaki akademik dürüstlük kurallarının yerini almak amacı taşımaz.

"Tahkikat" ilk aşamada bir suçlamanın ya da görünen bir görevi kötüye kullanma durumunun soruşturmayı gerektirip gerektirmediğini ortaya koymak için bilgi toplama ve gerçeği belirleme çalışmalarıdır.

"Soruşturma" usulsüzlük oluştuğunu belirlemek için, ilgili tüm bilgilerin resmi olarak incelenmesi ve değerlendirilmesi anlamına gelir.

III.Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada Suistimal Tespiti

Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmada suistimal tesbiti için gerekenler:

• İlgili araştırma toplumunun kabul ettiği uygulamalardan önemli ölçüde sapma olması (örneğin sosyal bilimler, beşeri bilimler, ya da bilimsel araştırma topluluğunun);
• Usulsüzlüğün kasten, bilerek veya pervasızca yapılmış olması;
• İddiaların delillerin ağırlığıyla kanıtlanmış olması.

IV.Prosedürler

Araştırmada usulsüzlük iddiaları, yazılı olarak bir fakülte Dekanına veya Araştırma ve Lisansüstü Politikaları Direktörüne iletilir. Ancak, sonuçta Sabancı Üniversitesi'nde yürütülen tüm araştırma programları ve faaliyetlerden, Fakülte Dekanları ve Araştırma ve Lisansüstü Politikaları Direktörü aracılığıyla Rektör sorumludur. Bu nedenle, tüm araştırmada suistimal iddiaları Dekanlar tarafından Rektöre bildirilir. Ayrıca, Rektör tüm tahkikat ve soruşturma sürecinde Sabancı Üniversitesi Hukuk Danışmanlığı birimine danışır, ve bu süreçlerin yönetiminden sorumludur.

Bu politikanın prosedürleri diğer usulsüzlük mekanizmalarinin incelenmesini dışlamaz. Fonların kötüye kullanılma iddialarının incelenmesi durumlarında, bu inceleme sonucunda raporlama üniversitenin iç denetleyicileri ve kimi durumlarda dış denetleyiciler tarafından ilgili yöneticilere yapılır. Yasadışı faaliyetlere dair bir suçlamanın olması durumunda Rektör, herhangi bir araştırma veya soruşturma öncesinde veya sırasında, soruşturmayı yönetme yetkisine ve ayrıca kamu malları veya kaynaklarını korumak amacıyla geçici tedbirler alma yetkisine sahiptir. Soruşturmanın teksiri durumunda ya da bilimsel araştırmanın kötüye kullanıldığına dair kanıtların yetersizliği durumunda Rektör bu politika kapsamında tahkikatın yapılmamasına karar verebilir.

V. İdari prosedürler

Olası bir suistimale dair kanıtların ya da iddiaların bulunması durumunda derhal bir tahkikat başlatılır. Tahkikat ilgili fakültenin dekanı ya da gerektiğinde ALP direktörü tarafından yürütülür. 

Bir tahkikatın Rektör tarafından daha uzun süre gerektiği ortaya konmadığı sürece 60 iş günü içinde tamamlanması gerekir. Tahkikatın başlangıcında zanlılar tahkikatın içeriğinden ve kapsamından haberdar edilir. Ele geçirilen kanıtları ve mülakat özetlerini ve sonuçları belgeleyen bir rapor hazırlanır. Haklarında suçlama yapılan kişiler tahkikat sürecinden haberdar edilir ve kendilerine tahkikat raporunun bir kopyası verilir. Eğer kendileri rapor hakkında yorum yaparlarsa bu yorumlar da rapora eklenir. Eğer tahkikat 60 günü geçerse, tahkikat kayıtları 60 gün süresinin aşılma nedenlerine dair belgeleri ve uzatmanın Rektör ve suçlamanın yapıldığı kişiler tarafından kabulüne dair anlaşma metinlerini de içermelidir. 

Tahkikat süresince suçlamayı yapan kişilerin kimliği açıklanmaz. Suçlanan kişilerin durumunun gizliliği korunur. Haklarındaki tahkikatın ivedilikle ve kapsamlı olarak yapılması gerekir ve suçlamalar ve de elde edilen bulgular hakkında yorumda bulunabilmeleri sağlanmalıdır. 

Soruşturma yapılmasına gerek olmadığına kanaat getirildiğinde, belgeler ve kayıtlar tekrar değerlendirmeyi mümkün kılacak şekilde, 1 yıl süresince gereken ayrıntısıyla saklanır. 

Resmi bir soruşturmanın yapılmasına, dekana danışmak suretiyle, Rektör karar verir. 

Soruşturmanın yapılamama kararı alınması durumunda Rektör ve dekan suçlanan ve suçlamayı yapan tarafların korunmaları için gereken önlemleri alırlar. Rektör ve dekan ayrıca hatalı olarak suçlanan tarafın itibarına gelen zararın tamiri için de önlemler almayı uygun görebilirler. 

Hatalı ya da kasti suçlama durumunda, Rektör ve dekan suçlayanlar hakkında tahkikat kararı verebilir. 

Suistimal iddialarının ya da hatalı veya kasti suçlamanın olduğuna dair sonuca varıldığında, YÖK yasasının 2547 sayılı, YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI YÖNETİCİ, ÖĞRETİM ELEMANI VE MEMURLARI DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ’nde gereken yaptırımlar uygulanır. 

Tahkikat ve soruşturma sürecinden öncelikle üniversite sorumlu olmakla birlikte, ilgili bir kamu kuruluşu üniversitedeki tahkikatın öncesinde süresince ya da ardından kendi soruşturmasını yürütebilir ve kendi soruşturması sonucuna göre yaptırımlarda bulunabilir.